Cây xích thược (Paeonia lactiflora Pall-còn gọi là mẫu đơn dỏ) là một loại cây thân thảo sống lâu năm, cao khoảng 50-80cm, có lá kép lông chim và hoa đơn độc 8 cánh với mùi hương giống hoa hồng. Là vị thuốc quý trong y học cổ truyền với công dụng kháng viêm, giảm đau, điều hòa khí huyết và hỗ trợ điều trị các bệnh phụ khoa. Thành phần hóa học chính là paeoniflorin, cùng nhiều hoạt chất sinh học khác.
Tổng quan về cây xích thược
- Tên khoa học: Paeonia lactiflora Pall. hoặc Radix Paeoniae rubrae
- Tên gọi khác: Mẫu đơn đỏ, xuyên xích thược, thược dược
- Họ thực vật: Hoàng liên (Ranunculaceae)
- Phân bố: Chủ yếu ở vùng núi cao, khí hậu ôn đới như Trung Quốc, Triều Tiên, Việt Nam
Đặc điểm thực vật học:
- Thân thảo, cao khoảng 50–80cm
- Lá kép lông chim, chia thành 9–12 phần, đầu nhọn
- Hoa đơn độc, có 8 cánh, màu đỏ hoặc hồng, thơm nhẹ như hoa hồng
Thành phần hóa học
- Paeoniflorin: Thành phần chính, chiếm khoảng 3–5%, có tác dụng kháng viêm, giảm đau, an thần
- Tannin: Kháng khuẩn, chống oxy hóa
- Flavonoid: Bảo vệ tim mạch, chống lão hóa
- Acid gallic và acid benzoic: Kháng viêm, chống dị ứng
- Glycoside: Điều hòa miễn dịch, hỗ trợ gan
Công dụng y học
- Kháng viêm, giảm đau
- Cầm máu, điều kinh
- Thanh nhiệt, giải độc
- Trị bế kinh, đau bụng kinh, rong kinh
Theo một luận văn tại Viện Hóa học các Hợp chất Thiên nhiên (Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam), chiết xuất từ Paeonia veitchii var. beresowskii (một biến thể của xích thược) cho thấy:
- Paeoniflorin là hoạt chất chủ đạo, có khả năng ức chế các yếu tố gây viêm như TNF-α, IL-6
- Các flavonoid và acid hữu cơ có tác dụng chống oxy hóa mạnh, bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do gốc tự do
- Tannin và glycoside góp phần vào hiệu quả kháng khuẩn và điều hòa miễn dịch
Theo y học hiện đại:
- Kháng viêm và giảm đau: Paeoniflorin ức chế cytokine gây viêm
- Kháng khuẩn và kháng virus: Tannin và flavonoid có tác dụng ức chế vi khuẩn như Staphylococcus aureus
- Điều hòa miễn dịch: Hỗ trợ điều trị các bệnh tự miễn
- Tác dụng thần kinh: Giảm lo âu, hỗ trợ giấc ngủ
⚠️ Lưu ý khi sử dụng
- Liều dùng: 6–12g/ngày dưới dạng sắc uống hoặc bột
- Chống chỉ định: Người tỳ vị hư hàn, phụ nữ mang thai cần thận trọng
- Tác dụng phụ: Có thể gây tiêu chảy nhẹ nếu dùng quá liều