Cây thiên lý/hoa thiên lý là một loài thực vật dây leo rất phổ biến ở Việt Nam, vừa có giá trị làm cảnh, vừa là thực phẩm và dược liệu quý.
🌿 Tổng quan về cây thiên lý
- Tên khoa học: Telosma cordata (Burn. f) Merr
- Tên gọi khác: Dạ lài hương, hoa lý
- Họ thực vật: Asclepiadaceae
- Đặc điểm:
- Dây leo thân thảo, dài từ 1–10m, thân non có lông
- Lá hình tim, đầu nhọn, có lông trên gân lá
- Hoa mọc thành chùm, màu xanh lục ánh vàng, rất thơm về đêm
- Quả hình đại, dài khoảng 6.5–9.5cm
🔬 Thành phần hóa học
Cây thiên lý chứa nhiều dưỡng chất và hoạt chất sinh học:
| Thành phần | Tỷ lệ / Đặc điểm |
|---|---|
| Chất xơ | ~3% |
| Chất đạm | ~2.8% |
| Vitamin | C, B1, B2, PP, tiền vitamin A (caroten) |
| Khoáng chất | Ca, P, Fe, Zn (kẽm chiếm hàm lượng cao) |
| Alkaloid | Có trong thân và lá, rất ít trong hoa |
⚠️ Lưu ý: Alkaloid là amin có thể gây độc nếu dùng quá liều, nhưng với liều lượng hợp lý thì có tác dụng chữa bệnh.
💊 Công dụng dược lý
Theo y học cổ truyền và dân gian, cây thiên lý có nhiều công dụng:
🌸 Hoa thiên lý:
- Giải nhiệt, thanh lọc cơ thể
- An thần, trị mất ngủ
- Chống rôm sảy ở trẻ em
- Tăng sức đề kháng cho người lớn tuổi
- Hỗ trợ điều trị vô sinh ở nam giới do nhiễm chì
🍃 Lá thiên lý:
- Giảm đau nhức xương khớp
- Sát trùng, kháng viêm, chữa lở loét
- Chữa trĩ ngoại, sa dạ con
- Hỗ trợ giảm cân
- Trị viêm giác mạc, viêm kết mạc, mắt mờ do màng mộng
🌱 Rễ thiên lý:
- Chữa tiểu buốt, tiểu gắt, tiểu ra máu
🍲 Phương pháp chế biến
✅ Dạng dùng:
- Chủ yếu dùng tươi, ít khi phơi khô
- Dùng ngay sau khi thu hái hoặc bảo quản nơi thoáng mát trong vòng 1 ngày
✅ Cách chế biến:
- Làm thuốc: Lá hoặc hoa giã nát với muối, thêm nước, vắt lấy nước dùng ngoài hoặc uống tùy bài thuốc
- Làm món ăn:
- Canh hoa thiên lý nấu tôm, thịt bằm
- Hoa thiên lý xào thịt bò
- Cháo hoa thiên lý cho trẻ nhỏ hoặc người già
✅ Liều lượng:
- Hoa khô: 5–10g/ngày
- Hoa tươi: 15–30g/ngày
⚠️ Lưu ý khi sử dụng
- Không kết hợp với thực phẩm giàu sắt (gan, thịt lợn, rau muống) vì sẽ làm giảm hấp thu kẽm
- Không nấu quá chín để tránh mất dưỡng chất
- Không nên ăn quá nhiều trong một bữa để tránh đầy bụng, khó tiêu
- Người bình thường chỉ nên ăn khoảng 2 lần/tuần